Foto boven van Annabelle in haar atelier: Loesje Praktijken fotografie
Interview met beeldend kunstenaar Annabelle Schatteman
Op haar twaalfde doodde ze de heks die haar tijdens haar kindertijd bezocht in haar dromen. Ze sliep op zolder en als ze ging slapen, kwam de vrouw langs de zoldertrap naar boven om haar aan te vallen. Doodsbang was ze en op een gegeven ogenblik wist ze: “Het is zij of ik” en toen heeft ze haar doodgeslagen. Annabelle Schatteman, de heldin van dit verhaal, noemt dit het einde van haar natuurlijke leven, haar kindertijd. Nu leeft de geboren Vlaamse als beeldhouwer, moeder van drie volwassen kinderen en schepper van utopische werelden in Den Haag. En in zekere zin is ze nog steeds bezig met het zoeken naar de natuurlijke wilde intuïtieve vrouw in haarzelf, terwijl ze al bijna 26 jaar getrouwd is. The tension of the opposite is wat haar kenmerkt. Ze verdiept zich in Jung en wordt getrokken naar het verhaal van het meisje met het ´Popje in haar zak´, die na haar moeders dood het bos in gaat, de heks ontmoet en het vuur bij haar gaat halen en daarmee de stiefmoeder en zussen verbrandt. Haar nieuwe project heet Under my spell.
Ode
“In juni 2017 had ik een solo-expositie in de sint Amanduskapel op de begraafplaats Campo Santo in Gent. Ik vond het eerst nog wat unheimisch aanvoelen om daar te exposeren, maar toen zei mijn vader ineens: ‘Uw grootmoeder heeft hier begraven gelegen’. Zij was in het kraambed overleden tijdens de geboorte van mijn vader, dat wist ik, maar niet dat ze daar begraven was. Mijn installatie Heading for the purple planet, tien vrouwentorso’s van purschuim in groen, paars en geel, met schilden en maskers, heb ik aan haar opgedragen en het was me opeens duidelijk waarom ik de expositie daar moest houden. Het is een heel bijzondere plek: de kleuren van de ramen waren hetzelfde als die van de beelden en als de zon binnen scheen was dat een prachtig kleurenspel. Luc de Vos, de zanger van Gorki ligt ook begraven op Campo Santo. Die heb ik vaker bezocht in die tijd, ging ik even bij hem zitten, met hem praten.
Aan het eind van dat jaar overleed mijn vader bij mij in Den Haag en dat was een heel ingrijpend proces, wat veel in gang heeft gezet bij mij. Ik moest een plek maken voor alle rouw en boosheid die loskwam en ik ben zijn portret gaan boetseren. Eerst kon ik het niet, maar later lukte het toch, het mooie aan een portret is dat de energie behouden blijft.”
“Ik moest een plek maken voor alle rouw en boosheid die loskwam na zijn dood en ik ben zijn portret gaan boetseren”
Wonderlijke ontmoeting
“In het jaar na de dood van mijn vader, zat ik op een gegeven ogenblik in de trein naar Londen. Ik was op weg naar mijn dochter, die daar voor haar studie verbleef. Ik was het Tibetaans Dodenboek aan het lezen, maar schaamde me er een beetje voor. Het boek had ik daarom onder mijn laptop gelegd. Er kwam een man naast me zitten die er een beetje typisch uitzag, ik weet nu nog niet of ie echt was, maar ik denk van wel. Hij zag eruit als een ouderwetse professor. Toen deed hij zijn tasje open en haalde er allemaal bladen uit en zo en hij was ondertussen nootjes aan het eten. Ik was wel nieuwsgierig waar hij over aan het lezen was en ik keek en zag dat het over Jung ging en op een gegeven moment las ik Jung and the Tibetan book of the death. Ik dacht: Huh?? Hoe kan dat nou dat op die hele trein diejen gast naast me komt zitten? Toen ineens stopte de trein en ik schrok, ik dacht dat ik op de verkeerde trein zat. Hij zei me dat dit de goede trein was naar Londen. Hij ging naar Londen voor een cursus Jungiaanse psychoanalyse vertelde hij me, want ik was zo nieuwsgierig dat ik het hem gewoon moest vragen. Toen ik hem uitlegde over mijn boek en zijn aantekeningen zei hij, dat Jung dit een typisch geval van synchroniciteit zou noemen. Door dit voorval heb ik besloten niet meer bang te zijn in de wetenschap dat ik (be-)geleid word in mijn leven. Ik had altijd het gevoel dat ik alles moet controleren, want anders komt het niet goed. ”
Foto: installatie ‘Heading for the Purple Planet’
Hij zei: “Jung zou dit een typisch geval van synchroniciteit zou noemen.”
Jung
“Er woedde een woelige innerlijke strijd in mij in de jaren nadat mijn vader overleed. De strijd tussen het verstandelijke en het impulsieve, the tension of the opposite. Zijn dood heeft iets in gang gezet, je komt op een ander niveau terecht. Een tijdje later las ik Women who run with wolves, in het Nederlands De ontembare vrouw. Het gaat over ‘Retrieving the wild woman in you again’; door mijn tijd op het meisjesinternaat is die wilde vrouw helemaal uitgewist. Tijdens het lezen van het boek, geschreven door Jungiaans psychologe Clarissa Pinkola Estes, dacht ik plots aan die bijzondere ontmoeting op de trein en wist ik dat ik hier iets mee wilde. Ik wilde zicht krijgen op mijn droomwereld, op mijn eigen symbolentaal. Sinds vorig jaar volg ik een studie aan het Jungiaans Instituut in Nijmegen. Ik wil graag Jungiaanse analyse bestuderen en later als therapeut gaan werken met kunst als basis. Bij Jung voel ik me heel erg thuis, ik ben ook met hem opgegroeid, mijn ouders waren Jung-adepten.”
“Ik wil graag Jungiaanse analyse bestuderen en later als therapeut gaan werken met kunst als basis.”
Kunst en leven
“Voor een presentatie aan de middelbare school, voor mijn afstuderen, sprak ik over een beeld van Rik Wouters, het Zotte Geweld. Ik wist toen: ‘Dit wil ik. Ik wil beelden maken’. Allebei mijn ouders waren kunstenaars, mijn moeder schilderde, mijn vader tekende vooral en zij waren beiden leraar in hun vak. In eerste instantie heb ik ook voor de lerarenopleiding gekozen, mijn moeder raadde me een leven als kunstenaar af. Ik deed een opleiding voor tolk-vertaler, Frans en Engels en het was misschien niet wat ik wilde, ik heb het wel afgemaakt. Ik ben een afmaker, als ik ergens aan begin..
Op mijn 22e trouwde ik met de man waar ik op mijn 14e verliefd op werd en waar ik nu nog mee ben en drie kinderen mee gekregen heb. Hij komt uit een heel ander gezin, waar meer harmonie heerste en dat geeft wel eens spanning tussen ons. Hij is econoom en heeft altijd voor multinationals gewerkt. Heel anders dan ik, maar toch werkt het, hij helpt mij heel goed, ook met mijn werk. Mijn huwelijk en gezinsleven is eigenlijk een heel veilige en traditionele keuze tegenover mijn hypersensitieve en heftige persoonlijkheid die ik in mijn kunst tot uitdrukking kan brengen.”
” Mijn presentatie ging over een beeld van Rik Wouters, het Zotte Geweld. Ik wist toen: Dit wil ik. Ik wil beelden maken”
Rapunzel
“Ik maak het mezelf niet makkelijk. Ik leef om te beleven, ik ben altijd op zoek, een emotionele ontdekkingsreiziger. Kunst is voor mij noodzakelijk, het moet eruit. Anders zou ik depressief worden. Eenzaamheid is iets dat ik veel gekend heb in mijn leven. Die geïsoleerdheid zie je ook terug in mijn werk. Het werk wat ik maakte op Campo Santo, die vrouwen die op weg waren naar de Purple Planet, is er een voorbeeld van en ook The Desired State, een verlaten wereld die er niet meer is. Tijdens mijn leven heb ik veel doorgebracht op ‘eilandjes’. Als kind was ik het liefst in de natuur, bij ons in het dorp Sint-Martens-Latem, in de buurt van Gent, keken ze maar met een scheef oog naar mij en mijn vriendin. Zij waren van de commune, daar werd natuurlijk vreemd naar gekeken. Ze noemden ons de ‘Lima-wijven’, naar de naam van de commune waar ze biologische producten maakten. Op mijn twaalfde, toen ik de heks heb gedood in mijn dromen, eindigde voor mij, mijn natuurlijke leven. Ik moest naar een meisjesinternaat bij de nonnen, op de lagere school functioneerde ik helemaal niet goed, ik presteerde slecht en thuis konden ze me niet de structuur bieden die ik nodig had. Ik ging naar Sint Maria Oudenhoven, een eeuwenoud kasteel ommuurd en omsloten door weilanden. Ik was net Rapunzel. Op mijn dertiende werd ik er nog bijna afgestuurd omdat ik erotische gedichten had geschreven over de nonnen daar. Mijn moeder schreef me iedere week een korte brief, ik heb ze later in een werk gebruikt: een gouden mal, die ik gemaakt had van mezelf in foetushouding en ze waren bedekt met de brieven van mijn moeder. Ja, het was een eenzame tijd, maar toch heb ik er ook vriendschappen gesloten voor het leven.”
“Op mijn twaalfde, toen ik de heks heb gedood in mijn dromen, eindigde voor mij, mijn natuurlijke leven”
Ongelooflijk gelukkig
“Na mijn studie Frans en Engels, ging ik lesgeven op een middelbare school in Gent. Dat was niet altijd gemakkelijk, ik was pas begin twintig en er waren leerlingen bij die maar twee jaar jonger waren dan ik. Ik kan me nog een grote Tunesiër herinneren. Als ze in een goede bui waren, ging het goed, maar anders kon het behoorlijk zwaar zijn. In die tijd besloot ik ook de beeldhouwopleiding in Gent te doen. Daar was ik ongelooflijk gelukkig. Ik viel op mijn plek, ik genoot tussen die grote bakken klei, die fantastische leraren, de lessen met naaktmodellen waar we mee mochten werken…Na een paar jaar werd mijn man uitgezonden naar Duiven, bij Arnhem. Dat heeft twee jaar, 17 dagen en 15 uur geduurd en ik vond het verschrikkelijk. Ik miste het beeldhouwen en daarom sloot ik me maar aan bij de creatieve kring in het dorp. Daar zat ik duimpotjes te maken! Wat was ik blij dat ik weer terug kon naar Gent.”
“Ik viel op mijn plek, ik genoot tussen die grote bakken klei, die fantastische leraren, de lessen met naaktmodellen waar we mee mochten werken”
Slapeloos
“ Toen ik ‘Parasite’ zag, voelde ik me gewoon gegeneerd. Wat een confronterende film. In China had ik ook een meid en ik dacht tijdens het kijken: ‘Zo erg was het bij ons toch niet, hoop ik?’ Mijn man was uitgezonden en met onze drie kinderen gingen we in Shanghai wonen. Een wereld op zich, waar je geen contact had met de Chinese bevolking, maar tussen de expats zat. We hebben er een jaar of acht gewoond. Omdat ik het beeldhouwen zo miste, ben ik er naar de kunstacademie gegaan, maar dat was niet echt een goede keuze. Ze vonden dat ik niet kon tekenen en het was zo raar, je zag daar dat de studenten een schilderij maakte in de stijl van bijvoorbeeld Van Gogh of Matisse, maar dat ze geen eigen expressie hadden. Ik was vreselijk eenzaam en werd depressief daar, ik heb er ook een jaar niet geslapen. De leegheid en de nutteloosheid die ik er voelde, er was niks te doen, zelfs het huishouden werd voor me gedaan en ik kon er niet beeldhouwen. Ik ben wel gaan schilderen, maar ik miste het maken van beelden. Gelukkig kwam ik in contact met een oudere door de wol geverfde lerares die me vroeg of ik niet kon komen werken als begeleider van de Nederlandse studenten aan de International Bacheloropleiding. Ik moest ze voorbereiden op hun terugkeer naar Nederland en gaf ze Nederlandse literatuur. Toen moest ik ook heel veel lezen en heb genoten van Middelnederlandse literatuur als van den vos Reynaerde en Lucifer. Ik heb het idee dat ik toen weer tot leven ben gewekt.”
foto ‘The Desired State’: Mathieu Rynwalt
“Ik was vreselijk eenzaam en werd depressief daar, ik heb er ook een jaar niet geslapen”
Obsessief
“Na een jaar of acht, gingen we naar Nederland, naar Den Haag. Dat is nu ongeveer elf jaar geleden. Zodra we hier gingen wonen, ben ik op zoek gegaan naar een kunstopleiding en dat is de Vrije Academie geworden. Daar heb ik een paar jaar gewerkt als een bezetene, totdat een begeleider tegen me zei dat ik ook es een workshop moest doen, omdat ik te obsessief bezig zou zijn. Ik heb toen meegedaan aan een workshop van Vittorio Roerade van een aantal weken. Daar heb ik veel van geleerd. Toen de Vrije Academie stopte ging ik op zoek naar een atelier. Na een tijdje in een oud bankgebouw te hebben gezeten, waar ik uit moest, ben ik terecht gekomen op de Noordwal bij de groep die nu See Lab is geworden. We zitten in Scheveningen vlakbij de haven en ik ben heel blij met deze plek.”
Heksen
“Mijn laatste project The Desired State is nu (tijdens het interview, red.) in Düsseldorf te zien. Eigenlijk was het de bedoeling dat ik, na de Heading for the Purple Planet een eiland zou maken waar de vrouwen (de beelden) naartoe zouden kunnen, maar door de dood van mijn vader, kon ik het gewoon niet. Het is een verzameling archeologische vondsten geworden, pre -Colombiaanse artefacten van keramiek, een beschaving die er was maar die er niet meer is. De restanten van de utopie die ik had willen maken. Een inspiratie voor dit werk is onder andere het werk van Georgia Ó Keefe. Ik ga ter afsluiting in Düsseldorf, de stukken veilen, net als wat er vaak is gebeurd bij oude beschavingen. Als ik in oudheidkundige musea kom, kan ik zeer genieten van al dat moois, maar als ik denk hoe ze eraan zijn gekomen, voel ik toch een zekere misselijkheid opkomen.
Mijn nieuwe project heet Under my spell en ik ben bezig met houtsnijden, ik maak totempalen. Het verhaal ‘Het popje in de zak’ uit de ontembare vrouw, inspireerde me: Vasalisa, die het bos in gaat en het vuur gaat halen bij de heks Baba Jaga. En zo ben ik weer terug bij het begin van het verhaal, bij de heks die ik moest doden.”
foto: Mathieu Rynwalt
Dit interview is er een uit een serie waar ik aan werk met verhalen over leven en werk van Haagse kunstenaars. Lees ook het interview met Cedric ter Bals en Saskia Tannemaat